Arazi Meyillerine Uygun Teras Çeşitleri

Genel olarak %5 meyilin üzerinde erozyonun başladığı kabul edilmelidir. Yüzeyin uzun olması halinde bu nispet %2‘ye kadar düşebilir. %5 hatta bazen %12 meyile kadar arazi teraslanmadan, tesviye eğrilerine paralel sürümlerle yapılacak tarım ve ağaçlandırma çalışmalarında saha, erozyona karşı korunabilir.

Tesviye eğrilerine paralel şeritvari münavebeli tarım yapılması halinde bu sınır %15‘e kadar çıkabilir. Bu takdirde şeritlerden birinin Leguminosae (Baklagiller) veya Gramineae (Buğdaygiller)’ den devamlı bir bitki örtüsü ile kaplı bulundurulması gereklidir. Şeritvari ekimin söz konusu olmadığı yada yapılmadığı hallerde %12 meyil üzerindeki tarım arazilerinde teraslama tavsiye edilir (Korumalı tarım).

%20 bazı şartlarda %30 meyilin üzerinde tarım yapılması erozyon yönünden kabul edilemez. Bu tip araziler orman ve mera olarak kullanılmalıdır. Diğer taraftan %60 eğimin üzerinde teraslama yapmak doğru değildir. Ancak, can ve mal emniyeti yönünden çok önemli olan özel şartlarda, %80 meyile kadar teraslama yapılabilir. Aksi halde, %60’ın üzerinde veya en son %80 eğimin üzerine sahip arazilerin tamamı doğal korumaya terk edilmelidir.

Teknik açıdan teraslanması uygun görülmeyen %60 - 80 üzerinde meyile sahip alanlardan veya çalışılacak sahanın üst kısmındaki kayalık, sığ topraklı sahalardan, mera ve ziraat yapılan arazilerden yüzeysel akışla gelecek suların aşağıda tesis edilecek teraslara zarar vermemesi için teraslama sahasının üst kısmında bir çevirme hendeği (saptırma kanalı) yapılarak bu suların çalışma alanı dışına tahliyesi sağlanmalıdır.

Arazi Meyiline Göre Teras Çeşitleri

TERAS ÇEŞİTLERİ	ARAZİ MEYİLİ (%)
TARIM ALANLARI
Tesviye eğrilerine paralel tarım	0-2
Kontur setler	3-12
Çevirme terasları	3-12
Emdirici teraslar	3-8
Seki şeklinde teraslar	13-58
ORMAN ALANLARI
Gradoni teraslar	40-80
Tekne(Hendek) teraslar	30-40
Kanallı gradoni teraslar	30-40
Akıtıcı teraslar	40-80
Cep Teraslar	>80 >
Doğal koruma sahaları	80 >

Yüksek Meyilde, Geniş Tabanlı Terasların Tesisinde Dikkat Edilecek Hususlar

Herhangi bir koruma tedbiri alınmadan yüksek meyilde veya tekniğine uygun olmayacak şekilde teras inşa edildiği takdirde, milyonlarca yılda oluşmuş arazinin doğal dengesi bozulmakta ve sonucunda geri dönülemeyecek koşullar ortaya çıkabilmektedir.

Bu alanlarda erozyon tehlikesi daha da artmaktadır. Yamaçtan kütlesel kaymalar vuku bulmakta ve dikilen fidanlar toprak altında kalmaktadır. Özellikle paletli traktör ile inşa edilen geniş tabanlı teraslarda toprağın profil yapısı bozulmaktadır. Mesela, Dozer Bıçaklı seki teras çalışmalarında, değişik meyil gruplarına göre yaklaşık yamaç tarafından 1 ila 3 metre yüksekliğinde bir kazı yapılmaktadır. Bu kazı ile toprağın A horizonun tamamı, B horizonun da önemli bir bölümü taşınmaktadır. Bu da bitki büyümesini önemli ölçüde ve olumsuz yönde etkilemektedir.

Arazi meyili yükseldikçe kazı miktarı ekonomi sınırlarını aşacak şekilde yükselmektedir.

Sığ topraklarda yapıldığı takdirde, ana kaya ortaya çıkmaktadır. Mesela, % 50 meyilde, 4 metre genişliğinde ve 100 metre uzunluğunda bir teras inşa edildiği takdirde 400 m³ kazının yapılması gerekecektir. Ayrıca ortalama 4 metrelik aşağı doğru arazide toprakla örtülmektedir. Bu nedenle dozer bıçakları ile yapılacak teraslamadan sakınmak gerekir.

Teraslar, kanallı eğimli(Akıtıcı), eğimsiz veya bu ikisinin kombine edilmesi suretiyle tesis edilebilirler.

Kanallı Eğimli Teraslar (Akıtıcı Teraslar)

Eğimli teraslar, daha önce de ifade edildiği gibi esas itibariyle eğimli yamaçlar üzerinde, ani sel tahribatının ve toprak erozyonunun önlenmesi amacı ile tesis edilen teraslardır.

Eğimli terasların yapımında güdülen gaye, yağış sularını kısa mesafelerde tutarak, yamaç dışına akıtmak ve bu suretle yamaçtaki toprak taşınmasına engel olmaktadır. Akıtıcı teraslar, yağışlı yörelerde toprağın geçirimsiz olduğu dik eğimlerde uygulanır. Bu teraslar suyu tehlikesizce akıtan stabil bir kanal durumundadır.

Eğimli teraslar yağış suyunun, yamaç üzerinde toprağa zarar vermeden tahkim edilmiş dereciklere veya boşaltma kanallarına akıtılması için, belirli bir meyille, tesis edilen ve uzunluğu genellikle 400 metreyi geçmeyen teraslardır.

Bu tip teraslar, ağaçlandırma yapılmayacak erozyon kontrolü sahalarında kullanıldığı gibi, arazi hazırlığı yapılacak sahanın yukarısında bulunan ziraat arazileri, meralar, mevcut yollar ve kayalık alan gibi ağaçlandırılmayan sahalardan gelen suyun tahribine karşı, eğimsiz orman ağacı teraslarını korumak için de tesis edilirler. Ani sağanakların veya yağışların fazla olduğu yerlerde eğimsiz teraslar ile kombine edilerek uygulanacaksa akıtıcı terasların tesisinden sonra eğimsiz teraslar inşa edilmelidir.

yapılmayacak, ekstrem maksimum yağışın fazla, meyilli, geçirimsiz mera karakterli sahalarda daha çok tesis edilirler. Bu sahalarda, akıtıcı terasların emdirici teraslarla kombine edilmesi halinde, emdirici terasların korunmasında son derece etkilidirler.

Bu nedenle fazla yağışlı, ekstrem maksimum yağışların fazla görüldüğü sel havzalarındaki meralarda, sel ve taşkınların daha iyi ve uzun yıllar önlenebilmesi için, teras yapılacak sahaların en üst kotundan başlamak üzere tüm teraslar akıtıcı yapılmalı ve emdirici teraslarla kombine edilmelidir.

Akıtıcı teraslar, yukarda da ifade edildiği gibi yamaç ıslahı tekniklerine uygun olarak, ıslah edilmiş oyuntularla (kuruduvar eşik, miks eşik, tel kafes, oyuntu ağaçlandırması v.s) entegre olacak şekilde inşa edilmelidir. Akıtıcı teraslar için kanal kapasitesi, ekstrem yağışlardan meydana gelecek suyu emniyetli bir şekilde akıtabilmelidir. Akıtıcı teraslarda arazi eğimi azaldıkça teraslar arası yatay mesafe artar, teras ebatları büyür. Arazi eğimi yükseldikçe teraslar arası mesafe azalır, teras ebatları da küçülür.

Akıtıcı teraslarda, terasın boyuna eğiminin yeterli drenaj hızının sağlanmasına ve terasda erozyona neden olmayacak bir eğimin verilmesine dikkat edilmelidir. Teras boyuna eğiminin derecesi; toprak tipine, teras aralığına ve terasın uzunluğuna bağlıdır. Terasa verilecek en uygun boyuna eğim, genellikle %0,3 - 0,5 dir. Bu eğim az geçirimli arazilerde %1’e çıkabilir.

Akıtıcı Terasların Faydaları ve Mahzurları

Faydaları

• Yüzeysel akışa geçen suları sürükleme gücü kazanmadan toplayarak yüzey erozyonunu önlemek suretiyle çizgi halindeki oyuntu erozyonunu başlangıçta durdurarak, oyulmaların büyümelerine engel olur.

• Yüzeysel akışa geçen yağış sularının, kontrol altına alınmış olarak ve akış hızı düşürülmüş halde hendek içinde zarar vermeden akması sağlanır. Böylece, yüzeysel akışa geçen suların toprağı oyma ve sürükleme etkisi ortadan kaldırılırken, infiltrasyon süresi uzatıldığından daha fazla suyun toprağa girmesi temin edilmiş olur. Böylece, bitkiler yağış sularından daha fazla yararlanma imkânı bulurlar.

• Toprağın su ekonomisi üzerine olumlu etkisi sebebiyle, daha gür bir bitki örtüsü oluşur. Daha hızlı ve iyi gelişen bitki örtüsünün toprak ve su koruması yönünden kısa sürede etkisini göstermesi ile havza hidrolojisinin düzenlenmesinde, akıtıcı teraslar önemli rol oynamış olurlar. Mekanik açıdan ise; akıtıcı teraslar daha uzun ömürlüdür.

• Akıtıcı teraslar, teras üzerine gelen suyu, belirli bir meyille akıtarak sel ve taşkınlara karşı daha güvenli bir tesistir.

Mahzurları

• Yüksek meyilli ve gevşek yapıya sahip arazilerde tekniğine uygun tesis edilmezse erozyon ve sel tehlikesini artırır.

• Arazi meyili yükseldikçe, birim alandaki kazı miktarı artacağından maliyet de yükselir.

• Yüksek meyilli arazilerde, terasta dikim yapıldığı takdirde, şeve yakın sıradaki fidanların toprak altında kalması mümkündür. Ayrıca, bu sıradaki fidanlar ana kaya ile daha yakın ilişkide olduğundan tutma yüzdeleri ve gelişme performansları düşüktür.

• Su tutma kapasitesi yüksek olan topraklarda, arazi meyili yüksek ise, kütlesel göçme ve kaymalara zemin hazırlanmış olur.

Akıtıcı Teraslar Arasındaki Mesafenin Tayini (Teras Aralığı)

Kurak sahalarda, kuvvetli bir sağanakta bir defada düşmesi muhtemel azami yağıştan yüzeysel akışa geçebilecek en yüksek su miktarının, terasları yarıp tahrip etmeden tutulabilmesi için teraslar arasındaki mesafenin ve terasın su toplama alanına göre teras boyutlarının iyi hesaplanması gerekmektedir.

Teras boyutları ve aralıklarının tayininde ana prensip; yağış yoğunluğu, toprağın erozyona karşı hassasiyeti ve meyil derecesine göre; yüzeysel akışa dönüşüp, toprağı taşıma gücü kazanmadan, düşen yağmurun teraslarla önünün kesilmesi ve böylece toprak altına sızmasını temin etmekten ibarettir.

Teraslar arasındaki mesafeler öyle hesaplanmalıdır ki, iki teras arasında kalan alanda erozyon meydana gelmemelidir. Bu mesafe, toprağın örtü durumuna, toprağın erozyona karşı hassasiyetine, arazinin meyiline ve yağışın şiddetine bağlıdır.

M. Saccardy’nin çalışmaları sonucunda elde edilen ve normal koşullar içinde yamaçlar üzerinde, toprağın korunması ve yamaçların yeniden yararlanılabilir duruma getirilmesi amacıyla yapılmak istenilen terasların aralıklarının hesaplanmasında kullanılan Saccardy formülü tamamiyle tatmin edici sonuçlar vermiştir. Ancak, bu formülün ıslak, killi ya da uçucu kumlu topraklara uygulanma kabiliyeti yoktur.

Ancak, iki teras arasında kalan sahada, yüzeysel akışa geçen suların erozyona sebebiyet vermemesi dikkate alınarak hesaplanan ve saha genişliğine göre tespit edilen akıtıcı teras aralık mesafeleri, orman kurulmasına uygun sahalarda, ağaçlandırma tekniği açısından fazladır. Çünkü, bu takdirde ağaçlandırma sahasında, kapalılık sağlanması güçleşmektedir.

Bu nedenle, dikim yapılacak eğimli teraslar fidanların kısa sürede kapalılık oluşturması için, orman kurulmasına müsait aralık mesafelerde tesis edilen emdirici teraslarla kombine olarak tesis edilmelidir.